به گزارش نوری از بهشت، ابنا نوشت: خانواده هسته نخستین تشکیل ساختمان جامعه به شمار میرود و عواملی چون عشق و محبت و عاطفه را در وجود انسان ها ریشه‌دار می نماید. با رعایت موازین ارزشی اسلامی زندگی خانوادگی شکوفا می گردد و آیین اسلام حقوقی برای اعضای آن به وجود می آورد که با مراعات و اجرای آن، صفا و صمیمیت چون چشمه ای جوشان در خانواده جاری می گردد.
یکی از وجوه سبک زندگی اهل بیت (ع) رفتار آنان با خانواده به معنای همسر و فرزندان و پدر و مادر و نوع تعامل آنان با اهل خانه است.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
به قلم: محمد نوروزی
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
در این نوشتار با اشاره به روایاتی از حضرت رضا (ع) به دنبال یافتن سبک زندگی حضرت در رابطه با خانواده هستیم.
حسن رفتار در خانواده
خانواده کانوني است که هر چه با صفا و گرم‌تر باشد، زندگي شيرين‌تر و توفيقات انسان بيشتر خواهد شد. از اين رو امام رضا(ع) در اشاره به اهميت اين کانون، به بيان برخي از عواملي که در صفا و گرما بخشيدن به کانون خانواده مؤثر است، مي‌پردازند.آن حضرت در سخني نوراني از قول رسول خدا، هم به حسن رفتار در خانواده توصيه کرده و هم از نوع رفتار ایشان با همسرشان خبر داده و مي‌فرمايند: قَالَ رَسُولُ اللَّه (ص): أَحْسَنُ النَّاسِ إِيمَاناً أَحْسَنُهُمْ خُلُقاً وَ أَلْطَفُهُمْ بِأَهْلِهِ وَ أَنَا أَلْطَفُكُمْ بِأَهْلِي؛(عیون اخبارالرضا: ج2، ص 38) رسول خدا (ص) فرمودند: کسي که ايمانش برتر از ديگران است، اخلاقش نيکوتر و به خانواده‌اش مهربان‌تر است و من نسبت به خانواده خود، مهربان‌ترم.
ایشان در فرمایش دیگری از قول رسول خدا (ص) می‌فرمایند: أَقْرَبُكُمْ مِنِّي مَجْلِساً يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَحْسَنُكُمْ خُلُقاً وَ خَيْرُكُمْ لِأَهْلِهِ؛ (همان) نزدیک‌ترین شما به من در روز قیامت کسی است که خوش خلق‌تر باشد و برای خانواده خود بهترین باشد.
بنابراین یکی از اصول اولیه که لازم است هر مسلمان به کار گیرد، خوش‌خلقی در جامعه و مهربانی و رأفت با خانواده است.
خودآرايي در خانه
نکته ديگري که بايد به آن توجه داشت، بايستگي آراستگي و خودآرايي مردان در خانواده است؛ يعني همان طور که مردان، از همسران خود توقع دارند تا خود را براي آنان بيارايند، آنها نيز بايد در حد معمول، به ظاهر خود برسند و براي ايجاد محبت در همسر، خود را بيارايند.
اين دستور ديني و انساني و عملي ساختن آن را از بزرگواري چون امام رضا(ع)بياموزيم که آراستگي در منزل را، نه براي خود که براي خانواده و براي تربيت درست، امري بايسته مي‌دانستند.
حسن بن جَهْم مي‌گويد: نزد امام رضا (ع) رفتم و او موهايش را رنگ سياه زده بود، گفتم: فدايت شوم، با رنگ سياه موهايت را رنگ کردي؟ فرمود: در رنگ‌آميزي مو پاداش است. رنگ کردن موي و آمادگي (با آراستن ظاهر) از چيزهايي است که پاکدامني زنان را افزون مي‌سازد، زنان پاکدامني‌ها را رها کردند چون همسرانشان خود را براي ايشان آماده نکردند. (بحارالانوار: ج 73 ، ص100)
آن حضرت در حديثي ديگر به نقل از پدران خود، نزديک به همين مضمون فرمودند: «زنان بنى‌اسرائيل از عفت و پاکى دست برداشتند و اين مسئله هيچ سببى نداشت جز آنکه شوهرانشان، خود را نمى‌آراستند». سپس افزود: «زن نيز از مرد همان را انتظار دارد که مرد از او دارد». (همان:147)
از اين احاديث و ديگر آموزه‌هاي اسلامي استفاده مي‌شود که حقوق زن و مرد در خانواده بايد دو سويه باشد و هرکدام با ديگري بايد رابطه‌اي درست و انساني داشته باشد. آراستگي و خودآرايي و پرهيز از ژوليدگي، از جمله اين حقوق است که اگر به درستي صورت پذيرد طرفين را به زندگي زناشويي دلگرم مي‌کند و آرامش لازم را به ارمغان خواهد آورد. اما امروز مردان و برخي زنان که به دليل مشکلات اقتصادي در خارج از منزل کار مي‌کنند، چنان غرق کار مي‌شوند که وقتي به منزل باز مي‌گردند، نه نشاط روحي دارند و نه احساسي باقي مانده است که بخواهند به همسر خود ابراز احساسات کنند. اينجاست که زندگي مشترک رو به خمودگي مي‌رود و خانه براي زن و شوهر، به زنداني مخوف تبديل مي‌شود که درصدد فرار از آن برمي‌آيند. اين فرار، گاه با ترک منزل و گاه با ترک زندگي مشترک حاصل مي‌شود.
امنیت روانی و اطمینان قلبی
وقتی آرایش و پیرایش برای یکدیگر صورت گیرد، علاوه بر ایجاد روابط پسندیده اخلاقی و روانی و ازدیاد عواطف قلبی، موجبات اطمینان زوجین نسبت به هم را پدید می آورد. اینجاستکه نه زن به مردی غیر از شوی خویش نظر خواهد داشت و نه مردی نسبت به زن دیگریمی‌اندیشد و امنیتی که از این رفتار متقابل به دست میآید همه ابعاد زندگی زن و مرد را تحت پوشش قرار میدهد و هرگونه بدبینی و بی‌اطمینانی در روابط خانوادگی را محو میکند. بدینگونه پایههای نظام خانواده بر اساس حُسن روابط و سلامت روحی استوار خواهد شد و این همان است که قرآن میفرماید: «هُنّ لباسٌ لَکُمْ و انتم لباسٌ لَهُنّ»؛ (بقره / 178)یعنی هر کدام حافظ امنیت دیگری و مایه زینت و افتخار همسر میگردد.
کلینی در فروع کافی حدیثی را بدین مضمون از امام رضا(ع) نقل میکند: عَنْ أَبِي الْحَسَنِ عَلِيِّ بْنِ مُوسَى الرِّضَا (ع) قَال: مَا أَفَادَ عَبْدٌ فَائِدَةً خَيْراً مِنْ زَوْجَةٍ صَالِحَةٍ إِذَا رَآهَا سَرَّتْهُ وَ إِذَا غَابَ عَنْهَا حَفِظَتْهُ فِي نَفْسِهَا وَ مَالِه؛ (کافی: ج5، ص 327) هیچ فایدهای به کسی نمیرسد بهتر از اینکه برایش بانویی باشد که نگاه کردن به او و مصاحبت با او موجب شادمانی همسر باشد و در غیاب شوهر امانت‌دار و حافظ حریم خویش و خانواده و اموال شوهر است.
از آنجا که مسئولیت امنیت روانی خانواده برعهده زن است و کلیدهای عاطفه و رموز ایجاد روابط قلبی به دست اوست، اسلام از زن انتظاری متناسب با این جایگاه دارد و در واقع چون سعادت و شقاوت خانواده به بانوی خانه وابسته است، در روایات ائمه هدی بالاترین زینت و نهایت سعادت برای مرد، برخورداری از همسری شایسته، معرفی شده است.
ابراز محبت و ایجاد مودت
اصل محبت را خداوند در قلب زن و شوهر قرار میدهد و بر آنان است که این نعمت باطنی و حالت قلبی را که موجب آرامش زندگی و صفا و پاکی است به وسیله جانبداری از هم، گذشت و فداکاری، خوش اخلاقی، توقع در اندازه و ظرفیت لازم، حفظ شئون و شخصیت طرفین و اجتناب از بگو مگوهای بیهوده حفظ کنند و از عواملی که به محبت و عاطفه خلل وارد می کند بپرهیزند؛ زیرا تبدیل این عاطفه و شوق به کینه و نفرت و بغض در صورتی که ملاک شرعی و عقلی در کار نباشد مبدل کردن نعمت به نقمت و بلاست و خود نوعی ناسپاسی به شمار میآید. البته به فرمایش حضرت امام رضا(ع) دلها را رغبت و نفرت و نشاط و سستی میباشد؛ هنگامی که دل، میل و اقبال میکند بینش و ادراک دارد و زمانی که بی‌میل است افسرده و ناتوان میباشد. از این روی هنگامی که درون با نشاط توأم می باشد باید دلها را به کار گرفت و زمانی که حالت سستی و رخوت دارد باید آن را رها کرد تا توان و آرامش خود را بازیابد.
زن و شوهر در روابط عاطفی با یکدیگر باید این بیان گُهربار امام رضا(ع) را در نظر گیرند که می‌فرمایند: «اگر مؤمنی خشمگین شود عصبانیت، وی را از طریق حق بیرون نمیبرد و اگر شادمانییابد این خرسندی وی را دچار باطل نمیسازد و چون به اقتداری میرسد بیشتر از آنچه حق دارد، نمیگیرد». (فقه الرضا: ص14)
حضرت امام رضا(ع) در سیره عملی خویش در جهت تقویت عواطف و تکریم شخصیت حاضران در خانه و در جمع معاشران این‌گونه بودند. ابراهیم بن عباس میگوید: هرگز شخصیتی برتر از امام رضا(ع) ندیدم، هرگز پای خویش را در مقابل همنشین خویش دراز نمیکرد و پیش از او تکیه نمیداد. به خدمتگزاران دشنام نمیگفت، صدایش به خنده بلند نمیشد و همواره با غلامان و زیردستان خود کنار سفره غذا مینشست. (عیون اخبار الرضا: ج2، ص 427)
روابط از سرچشمهای عالی و پاکیزه متأثرند که در آن هر دو طرف در زندگی مشترک به عاطفه و محبت وابستهاند.عطوفتی که یک احساس ناگهانی و زودگذر نبوده و بر ارزش های والا و خردهای مقدس استوار است؛ زیرا عواطف ناگهانی و هیجانی در برابر امیال و هواهای متضاد تاب مقاومت ندارد و به سرعت رنگ میبازد.
گشایش برای اهل خانه
تأمین معاش حلال و فراهم بودن امکانات زندگی برای اهل خانه در ایجاد آرامش و افزایش صمیمیت دخالت مهمی دارد. امام علی بن موسی الرضا(ع) فرمودهاند: مَنْ أَصْبَحَ مُعَافًى فِي بَدَنِهِ مُخَلًّى فِي سَرْبِهِ عِنْدَهُ قُوتُ يَوْمِهِ فَكَأَنَّمَا حِيزَتْ لَهُ الدُّنْيَا؛ (من لایحضره الفقیه، ج4، ص 419) هر کس صبح کند در حالی که تنش سالم و خاطرش آسوده و معاشش تأمین باشد از مواهب یک زندگی مطلوب و آرام برخوردار است.
امام رضا(ع) در روایتی دیگر از پیروان خود میخواهد برای ایجاد گشایش در زندگی و رفاه اهل خانه بکوشند: «صاحبُ النّعمةِ یَجِبُ انْ یُوَسّع علی عیالهِ؛ افرادی که از نعمتی برخوردارند باید بر زن و فرزند خود گشایش دهند». (مجلسی، بحارالانوار: ج 75، ص 335)
حکمت این تأکید آن است که اهتمام و تکاپو در این خصوص اثری مهم در پیوند عاطفی اعضای خانواده دارد و روابط محبت آمیزافراد خانه را تحکیم و قوت می بخشد.
در فرهنگ اهل بیت (ع) یکی از نشانه های سعادت انسان این است که بتواند به وضع خانواده خود رسیدگی کند. در این باره نیز هشتمین ستاره درخشان آسمان امامت چنین گوهر افشانی کردهاند:
يَنْبَغِي لِلرَّجُلِ أَنْ يُوَسِّعَ عَلَى عِيَالِهِ لِئَلَّا يَتَمَنَّوْا مَوْتَه؛(من لایحضره الفقیه: ج2، ص 68)
شایسته است مرد بر اهل خانه (از لحاظ مخارج زندگی) گشاده دستی کند تا آنان مرگ او را از خداوند درخواست نکنند.
البته گشاده دستی موجب نمیشود آدمی از اعتدال، قناعت و کسب رزق حلال دوری گزیند. حضرت امام رضا(ع) در این باره تأکیدکرده‌اند: مَنْ رَضِيَ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ بِالْقَلِيلِ مِنَ الرِّزْقِ رَضِيَ اللَّهُ مِنْهُ بِالْقَلِيلِ مِنَ الْعَمَلِ؛(بحارالانوار: ج 75، ص 353) هرکس در مقابل روزی اندک از خداوند متعال راضی باشد، خداوند نیز در مقابل عمل اندک او از وی راضی خواهد شد.
مهرورزي به زن و دختر
یکی از دستورات مؤکد اسلام، عطوفت و مهربانی بیشتر نسبت به زن و دختر است؛ چرا که آنان از احساساتی ظریف‌تر و شکننده‌تر برخوردارند. امام رضا (ع)در ضرورت رعايت اين اصل، به نقل از رسول خدا(ص) فرمودند: إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى عَلَى الْإِنَاثِ أَرَقُ مِنْهُ عَلَى الذُّكُورِ وَ مَا مِنْ رَجُلٍ يُدْخِلُ فَرْحَةً عَلَى امْرَأَةٍ بَيْنَهُ وَ بَيْنَهَا حُرْمَةٌ إِلَّا فَرَّحَهُ اللَّهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ.(وسائل الشیعه: ج 21، ص 367) خداوند بزرگ نسبت به زنان مهربان‌تر از مردان است و مردی نیست که زني از محارم خويش را شاد کند مگر آنکه خداوند او را در قيامت شاد خواهد کرد.
احترام به پدر و مادر
پدر و مادر از احترامي ويژه برخوردارند تا جايي که قرآن کريم نيکي به والدين را در کنار توحيد و اصل يکتاپرستي قرار داده است؛ همان گونه که سپاس نهادن و احترام براي آنان را در کنار سپاس و احترام براي خداوند آورده است. از اين رو در اسلام تأکيد شده است که فرزندان در رعايت حقوق والدين بکوشند و با کوتاهي در اين باره مورد عاق آنان قرار نگيرند؛ چرا که عاق والدين گناهي بزرگ و نابخشودني است. اين سخن پيامبر اکرم (ص)است که در اين باره فرمودند: يُقَالُ لِلْعَاقِ اعْمَلْ مَا شِئْتَ فَإِنِّي لَا أَغْفِرُ لَك؛ (بحارالانوار: ج 71، ص80) به کسي که مورد عاق والدين قرار گرفته است گفته مي‌شود هرطور مي‌خواهي عمل کن، من تو را نمي‌بخشم.
امام رضا (ع)در تأکيد بر حفظ حرمت پدر و مادر و در اشاره به فلسفه اين دستور، بي‌توجهي به پدر و مادر را نوعي بي‌توجهي به خدا و فرمان‌شکني او مي‌دانند و مي‌فرمايند: حَرَّمَ اللَّهُ عُقُوقَ الْوَالِدَيْنِ لِمَا فِيهِ مِنَ الْخُرُوجِ مِنَ التَّوْفِيقِ لِطَاعَةِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ خداوند نافرماني پدر و مادر را به اين دليل حرام کرد که موجب بيرون رفتن از توفیق اطاعت خداوند می‌شود. (همان: ص 74)
آن حضرت(ع) در حديثي جامع، ضرورت اطاعت از پدر و مادر را گوشزد مي‌کنند و در حفظ احترام آنان مي فرمايند: بر تو باد که پدرت را اطاعت و نيکي کني، در برابر او تواضع و خضوع به خرج دهي، او را بزرگ شماري و اکرام کني، در نزد او صداي خود را آهسته گرداني؛ چرا که پدر اصل و ريشه فرزند است و فرزند فرع بر اوست، اگر او نبود فرزند نيز نبود. ... در دنيا با بهترين صورت ممکن پدران خود را اطاعت کنيد و پس از مرگ آنان را دعا و برايشان طلب رحمت کنيد؛ زيرا روايت شده است اگر کسي در حيات پدر، به او نيکي کند ولي پس از مرگش، او را دعا نکند، خداوند او را عاق پدر مي‌نامد. (همان: ص77)
آن حضرت(ع) در ادامه اين سخن نوراني، در باره حق مادران تأکيد فراوان مي‌کنند و آن را لازم‌ترين حقوق برمي‌شمرند و مي‌فرمايند: بدان که حق مادر لازم‌ترين و واجب‌ترين حقوق است؛ زيرا اين مادر است که آنچه ديگران تحملش را ندارند، تحمل کرده است و با چشم، گوش و تمام اعضاي بدن خود، از فرزندش با خرسندي و شادماني نگهداري مي‌کند. کودک خويش را با تمام مشکلاتي که کسي ياراي پذيرش آن نيست حفظ مي کند، او به اين رضايت داده است که خود گرسنگي را تحمل کند تا فرزندش سير شود. او تشنگي را تحمل مي کند تا کودک او سيراب شود، او خود برهنه مي‌ماند تا فرزندش با لباس پوشانده شود، فرزندش در سايه قرار گيرد و او آفتاب سوزان را به جان مي‌خرد. از اين رو بايد به اندازه زحمت مادر، از او تقدير شود، به او نيکي کرد و با او مدارا کرد، البته جز با کمک خدا شما توان اداي حق مادر را نداريد. (همان)
معلم و برادر بزرگ در حکم پدر
امام رضا (ع)معلم و برادر بزرگ را به منزله پدر دانسته و رعايت حقوق آنان را نظير حقوق پدر لازم مي‌دانند. آن حضرت(ع) درباره ضرورت تکريم استاد فرمودند: مُعَلِّمُ الْخَيْرِ وَ الدِّينِ يَقُومُ مَقَامَ الْأَبِ وَ يَجِبُ لَهُ مِثْلُ الَّذِي يَجِبُ لَهُ فَاعْرِفُوا حَقَّه (همان) معلم خير و آموزنده دين به مثابه پدر است و رفتاري همچون رفتار با پدر نسبت به معلم واجب است پس حق معلم را ياد بگير و آن را به موقع، ادا کن.
همچنین درباره ضرورت تکريم برادر بزرگ نيز فرمودند: «الْأَخُ الْأَكْبَرُ بِمَنْزِلَةِ الْأَب؛ برادر بزرگ جايگزين و به منزله پدر خواهد بود». (وسائل الشیعه: ج20، ص 283)
در صورت خرابی فایل ، گزارش دهید
