"ذو الفقار"به فتح فا و کسر آن، اسم شمشیر رسول الله است.[1] در وجه تسمیه این شمشیر گفتهاند: پشت آن خارهای پست و بلندی مانند ستون فقرات آدمی داشته است.[2]
ماجرای ذوالفقار، از یکی از جنگ های صدر اسلام نشأت می گیرد. جنگ احد یکی از سخت ترین جنگ های صدر اسلام است. در این جنگ خطرناک، آن که بیش از همه فداکارى مىکرد و هر حملهاى که از جانب دشمن به پیغمبر مىشد دفع مىنمود، على ابن ابى طالب (ع) بود.
على (ع) با کمال رشادت مىجنگید، تا این که شمشیرش شکست، پیغمبر (ص) شمشیر خود را که موسوم به "ذو الفقار" بود، به امام على (ع) داد. سرانجام پیغمبر (ص) در جایى سنگر گرفت، و امام على (ع) هم چنان از او دفاع مىکرد، تا آن که طبق نقل بعضى از مورخان بیش از شصت زخم به سر، صورت و بدن او وارد آمد، و در همین موقع بود که پیک وحى به پیامبر عرضه داشت: اى محمد! معناى مواسات همین است، پیغمبر فرمود: "على (ع) از من است و من از او هستم" و جبرئیل افزود: و من هم از هر دو تاى شما.[3]